Kan men de kwaliteit van democratie in een bepaald land meten? Sommigen vinden van wel, want zulke metingen worden al gedaan sedert 2000. Maar de rangschikkingen tussen de verschillende metingen lopen nogal uiteen. Dit heeft niet alleen te maken met meet- en aggregatiefouten maar vooral met verschillen in opvattingen over democratie. Hieronder een kort overzicht.
‘Democracy Ranking’
De Democracy Ranking, een onafhankelijke organisatie met hoofdzetel in Oostenrijk. Hieronder de rangschikking van de eerste twintig landen:
Meer over concept en opzet vind je op de homepage.
Democracy Barometer
De ‘democracy barometer‘ stelt geen rangschikking op, maar geeft in gedetailleerde rapporten aan hoe landen scoren tegenover het gemiddelte van de dertig landen waar ze metingen uitvoeren.
De VS, maar ook Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk scoren onder het gemiddelde, ze doen het zelfs slechter dan de gewezen Oostbloklanden Hongarije, Polen en Slovenië. De Skandinavische landen en Zwitserland scoren zeer hoog net als Nederland, België en Duitsland.
Schema van de Democratie barometer: http://www.democracybarometer.org/
Interessant aan de verschillende rapporten is dat ze ook een detail per component grafisch weergeven. Zo scoort Nederland hoger dan België als het gaat om de politieke vrijheid (individuele vrijheden, rechtzekerheid, publiek domein), maar veel lager als het gaat over de controle (vertikale en horizontale controle, goed bestuur). België scoort dan weer lager dan Nederland wat betreft gelijkheid (transparantie, participatie, vertegenwordiging). Als we voortgaan op de Barometer weten we in België meteen waaran we moeten werken.
Spijtig dat er geen meting is van de EU als geheel. Een ander euvel aan de ‘democracy barometer’ is dat hij slechts 30 landen meet over een vrij korte periode, van 1990 tot 2007, terwijl we juist veel kunnen leren uit langere periodes. De ‘democracy barometer’ is een vrij recente Duits-Zwitserse samenwerking.
Economist Democracy-index
Andere democratie metingen geven een ander beeld. Zo scoort de VSA duidelijk beter dan België in de Economist Democracy-index, een index samengesteld door de Economist Intelligence Unit, onderdeel van The Economist Group, het bedrijf dat onder meer het weekblad The Economist uitgeeft, maar merkelijk slechter in de Democratie Barometer, een Duits-Zwitsers initiatief.
De rangschikkingen tussen de bestaande modellen lopen dus nogal uiteen. Dit heeft niet alleen te maken met meet- en aggregatiefouten maar vooral met verschillen in opvattingen over democratie. Daarom vind ik het nogal onzinnig om al die indexen op een hoop te gooien zoals World Audit doet. Dergelijke statististische aggregaties getuigen van een totaal gebrek van sociologische verbeelding. We moeten, vind ik, de verschillende metingen vooral kritisch en inhoudelijk benaderen.
Variëteiten van democratie
V-dem (Varieties of Democracy) is een veel belovend project, dat alle landen wil meten vanaf 1900 – de index zelf is nog niet beschikbaar maar de visualisaties van het pilootproject zien er goed uit.. Het project is een Amerikaans-Europese inter-universitaire samenwerking waar veertien universiteiten bij betrokken zijn, met eigenaardig genoeg enkel Europese sponsoring. Het onderscheidt zeven achterliggende democratische concepten in zijn projetbeschrijving:
(1) Participatief
Ideaal: Regering door het volk.
Vraag: Participeren gewone burgers in de politiek?
Instellingen: Kieswet, burgermaatschappij, lokale regering, directe democratie.
(2) Egalitair (ook Sociaal)
Ideaal: Politieke gelijkheid.
Vraag: Hebben alle burgers dezelfde macht?
Instellingen: Sociaal-economische en politieke intstellingen die de voorwaarden genereren voor politieke gelijkheid.
(3) Consensueel (ook Pluralistisch)
Ideaal: Delen van de macht, meerdere mogelijkheden voor een veto
Vraag: Hoe talrijk, onafhankelijk en divers zijn de groepen en instellingen die deelnemen aan de beleidsvorming?
Instellingen: Meerpartijen systeem, proportionele kieswetten, supermeerderheden, extra grote kabinetten, federalisme.
(4) Deliberatief
Ideaal: Regering door de rede
Vraag: Zijn politieke besluiten het resultaat van publieke deliberatie?
Instellingen: Media, hearings, panels, andere overleg organen.
(5) Liberaal
Idealen: Beperkte regering, horizontale verantwoording, individuele rechten, burgerlijke vrijheden, transparantie.
Vraag: Wordt de macht in bedwang gehouden en zijn de individule rechten gegarandeerd?
Instellingen: Onafhankelijke media, belangen groepen en rechterlijke macht. Geschreven grondwet met expliciete garanties.
(6) Electoraal – (ook Elitair, Minimaal, Realistisch , Schumpeteriaans)
Idealen: Wedijver en concurrentie.
Vraag: Worden belangrijke regerinsposten ingenomen door vrijen en faire meerpartijen verkiezingen?
Instellingen: verkiezingen, politieke partijen, concurrentievermogen, turnover.
(7)Meerderheidsstelsel
Idealen: Meerderheid regeringen, centralisatie, verticale verantwoording.
Vraag: Regeert de meerderheid (of pluraliteit)?
Instellingen: Geconsolideerd en gecentraliseerd, met speciale focus op de rol van de politieke partijen.
Persoonlijk – ik heb voor mijn eigen gemak de volgorde gewijzigd maar de inhoud zo letterlijk mogelijk vertaald – zou ik aan de slag gaan met de eerste vier in die volgorde. Met vijf en zes heb ik ook niet veel problemen, maar zeven zie ik totaal niet zitten. Kwestie dat de lezer weet welk vlees hij/zij in de kuip heeft. Maar deze concepten delen een heleboel componenten en indicatoren. Je kan ook een systeem breien dat gebaseerd is op verschillende concepten. Er zijn veel meer overeenkomsten dan er verschillen zijn tussen deze concepten.
De anti-Verlichtingdenkers die democratie beperken tot dictatuur van de meerderheid vervalsen de geschiedenis en hebben niets begrepen van de ontwikkeling van de democratie. Ico Maly merkt ivm met de aanval van de NVA op de Belgische democratie op:
“Opmerkelijk is wel dat ze die Verlichting aanvallen in naam van een soort liberalisme, een anti-Verlichtingsliberalisme. Dit liberalisme kwam vaak onterecht als ongevaarlijk over, aldus Sternhell, want het bedreigde wel degelijk het voortbestaan van de democratie.”
(…)
“En net zoals Burke ziet De Wever de staat – én de media – als instrumenten om de samenleving te boetseren, met als doel die natie te (re)produceren naar het beeld dat zij ervan hebben.”
(…)
“Ten eerste wordt democratie een etnocratie. Ten tweede wordt democratie gelijkgeschakeld met ‘publieke opinie’. En ten derde zien we dat democratie wordt ingevuld als verkiezingen, meer nog als de stem van de overwinnaar van de verkiezingen. Democratie wordt op deze manier een soort tijdelijke dictatuur tot het moment dat er nieuwe verkiezingen zijn.”
Dat Geert Wilders en Filip De Winter zich kunnen promoten als kampioenen van de democratie, had in feite alle knipperlichten moeten doen aangaan. Zijn we allemaal in slaap gewiegd of zijn we echt de draad kwijt? De democratie kan ook gebruikt worden tegen zichzelf. Deze tendens om alles – ook het meest waardevolle – te instrumentaliseren vraagt om een diepgaandere analyse.
Ik laat de kwestie van de kwaliteit van democratie nu nog een beetje liggen en wacht de resultaten van V-Dem af. Beelden zeggen soms veel meer dan woorden. Hieronder zie je een voorbeeld waar van een concept, een component, en daarvan de indicatoren zijn uitgevouwen. Klik op het beeld om uit te zoemen.
Enkele referenties
Conceptualizing and Measuring Democracy: A New Approac zie vooral ook site waar je je kan opgeven als expert voor jouw land.
Democracy Barometer
Democratie Index en Democracy Ranking
Polity IV
nie pleuen 