De verloedering van de sociale wetenschappen met hersenloos onderzoek
Dagelijks stoten we op uitslagen van opinie onderzoeken in de media. Daar is heel wat mis mee. Een, met de uitslag van die enquête zijn we meestal niets en twee, de vragen die er gesteld worden hebben weinig of niets te maken met de dagelijkse sociale realiteit waarin we leven. Het een volgt natuurlijk uit het ander, antwoorden op vragen die niets te maken hebben met ons leven, daar kunnen we niet veel mee. C. Wright Mills noemde het ‘abstract empirisme’ en stelde het aan de kaak:
“Mijn opvatting van de sociale wetenschappen is niet de tegenwoordig geldende. Mijn opvatting staat lijnrecht tegenover die welke de sociale wetenschappen ziet als een stel bureaucratische technieken die het sociaal onderzoek belemmeren door: ‘methodologische’ pretenties, die maken dat het werk wordt opgehouden voor onbenulligheden…”1
Daartegenover stelt hij dat de sociale wetenschappen de sociologische verbeeldingskracht van de burgers moeten stofferen. Kort samengevat: de sociologische verbeelding is het inzicht om persoonlijke problemen te verbinden – dingen die misschien misgaan in je leven, of die wat strijd of negativiteit veroorzaken, – met sociale kwesties, openbare kwesties of sociale structuren. De verbeelding om dingen terug te voeren naar hun grondoorzaken en er rekening mee te houden dat wat er met je gebeurt, je eigen leven, je eigen biografie, ook wordt gevormd door, geworteld is in, plaatsvindt in, en zijn beperkingen en eventuele vrijheden krijgt van de huidige tijd en het traject van geschiedenis, samenleving, cultuur en de grotere politieke, economische en ecologische context.2 Laten we dat illustreren met enkele voorbeelden.
De antwoorden
Voorbeeld 1
“Zeventig procent van de Amerikanen vindt het niet door de beugel kunnen dat president Donald Trump zijn Oekraïense collega Volodymyr Zelenski heeft aangepord een onderzoek in te stellen naar de Democratische presidentskandidaat Joe Biden en zijn zoon Hunter.” en “Van de Amerikanen denkt 51 procent tegelijk dat Trump verkeerd heeft gehandeld en dat hij uit het Witte Huis moet worden gezet. Daarbovenop meent nog eens 19 procent dat hij zich heeft misdragen, maar dat hij wel op post mag blijven.”
O.K.? Verandert dat iets aan ons leven? Aan het leven van de Amerikanen? Voorlopig niet en het ziet het ook niet naar uit dat Trump snel zal verdwijnen.
Voorbeeld 2
74% van de lezers van Het Laatste Nieuws vinden het geen goed idee de snelheid op de autosnelwegen te verlagen tot 100 km/uur, 19% vind van wel en 7% weet het niet. Ook dit zal niets veranderen aan ons leven. Wij gaan met de trein naar het werk. En degenen die graag 120 km/uur rijden staan gemiddeld 30 minuten per dag stil op de autosnelweg.
Hier manifesteert zich ook een nieuw fenomeen, de enquête is enkel afgenomen bij lezers van het Laatste Nieuw online. Ze geeft geen zicht op wat de opinie is van een representatief staal van de bevolking, alhoewel die indruk wel gewekt wordt. Het is in feite een vorm van verdoken opiniëren, de online ‘bubble’ van de Laatste Nieuws lezer. Die lekker zijn escapisme laten botvieren. “Wij lezers van HLN vlammen graag op de autostrade, en dan.” De zelfbevestiging van een conservatief lezerspubliek.3
Dit is met meer enquêtes het geval dan je zou denken, want een vraag stellen, trekt niet alleen de aandacht op een fenomeen, het rukt het fenomeen ook uit zijn context. Tijd om de nodige verbanden te leggen heb je niet bij het antwoorden op zo’n enquête. Waarom moet die snelheid lager? Wat brengt het verlagen van de snelheid teweeg in mijn leven? In het leven van mijn geliefden? Van alle burgers van dit land? Dat antwoord ligt niet voor de hand. Het probleem van de mobiliteit in Vlaanderen is een complex probleem dat met enorm veel meer te maken heeft dan met de maximumsnelheid op de autostrade. Klimaat, openbaar vervoer, urbanisatie om er maar drie te noemen. Je moet dingen kunnen afwegen tegen elkaar. Daarvoor is onderzoek nodig. Maar dat onderzoek in niet terug te vinden in het artikel van HLN, wel wat losse meningen en de gebruikelijke experts die elkaar tegenspreken. Na het lezen weet je nog minder dan ervoor.
Een tweede gevolg van dit soort enquêtes is polarisering en homogenisering. Aan de ene kant krijg je de vrienden van Jean-Marie De Decker, aan de andere kant zijn tegenstanders. Ik noem degenen die voor behoud van 120 km/uur zijn, provocerend de vrienden van Jean-Marie De Decker, maar ik zou mij daar baarlijk in kunnen vergissen. Maar het individu wordt massa-mens in deze soort enquêtes, een homogene massa van voorstanders en een homogene massa van tegenstanders. Geen ruimte voor nuance. Hier wordt aan voorbij gegaan. Nochtans:
“Het probleem van de sociale homogeniteit – in de moderne massamaatschappij evenzeer als in haar tegendeel, de traditionele samenleving – kan zelfs niet behoorlijk gesteld worden, laat staan passend worden opgelost, tenzij we de spreidingsbreedte van hedendaagse en historische maatschappijen vergelijkenderwijs bezien.”4
Maar ook de waarde van opinieonderzoeken die wel volgens de regels van de kunst afgenomen worden is twijfelachtig. De peilingen in aanloop van de verkiezingen slaan keer op keer de bal mis. Hier stoten we op een derde fenomeen. Er zijn nogal wat fluctuaties in die opinie-onderzoeken. Het zijn dus hoogstens metingen van een bepaald moment van een uit de context gerukte ahistorische opinie. Problemen worden opgeworpen niet alleen zonder ze in hun structurele context te plaatsen, maar ook zonder na te gaan hoe die problemen zijn ontstaan. Mills verwerpt dit ahistorisch peilen:
“Om daar boven uit te komen, moeten wij het beschikbare bereik van sociale structuren bestuderen, de historische zowel als de hedendaagse. Nemen wij de volle reikwijdte niet in aanmerking (…) dan kunnen onze uitspraken nooit empirisch adequaat zijn.”5
De vragen
Vandaag, 19/11/2019, de nieuwe Humo gehaald en daar wordt gewag gemaakt van “Humo’s grote Ecologie Enquête”. Van p. 10 tot p. 15. De vragenlijst krijgen we niet te zien. Hoe kan ik oordelen of deze enquête op een eerlijke en degelijke manier gevoerd werd. Een ernstig onderzoek lijst de vragen op en stelt de data van de geanonimiseerde antwoorden beschikbaar. Wat we in Humo te zien krijgen is charlatanerie. In de academische wereld wordt je daarvoor ontslagen.
Na enig opzoekwerk, iets wat in feite niet mag verwacht worden van de doorsnee lezer, komen we er op uit dat het een enquête is die bij 1000 Vlamingen is afgenomen door iVox. Dat bureau doet wel meer marketing onderzoek, o.a. voor Delhaize, Alpro, Lidl, Bolero, Brussel Airport enz. Er is geen verschil tussen de manier waarop men WC-papier aanprijst, waspoeder of margarine verkoopt, en iets wat moet doorgaan voor publieke opinie aan de man brengt. Tegenwoordig noemen we dat ‘clickbait’.
We nemen aan dat het om een gewogen steekproef gaat, maar Raf Liekens en Sam Ooghe, de Humo reporters van dienst, geven ons slechts inkijk in vier vragen van het onderzoek.
(1) Vliegt u erin? (2) Wat doet u om het milieu te sparen? (3) Waar maakt u zich zorgen over? (4) Wat denkt u over Greta, Anuna & Co.?
De antwoorden kan je lezen in Humo, geen spoilers deze keer. Maar wat we wel kwijt willen is dat dat die antwoorden ergens te vinden zijn tussen een interview van vijf bladzijden met Zuhal Demir plus een pagina grote foto van dezelfde Zuhal Demir6. De enquête doet dus dienst als glijmiddel om een van de spreekbuizen van het eco-modernisme aan het woord te laten. Voor Humo is dus ecologie == eco-modernisme. Vandaag toch. Morgen is het weer iets anders. Als het maar verkoopt.
Of je dit nu wansmakelijk vind of niet, maakt niet uit, dit is hoe het er in 80% van de gevallen aan toegaat in de media. Een snel onderzoekje en dan de grote kanonnen van de politiek in stelling brengen. Dit kan anders vind ik. Waarom geen klimaatwetenschappers aan het woord laten als je een enquête voert over ecologie, en dan op basis van hun bevindingen vragen stellen aan het publiek. Geen vragen zonder context maar integendeel met uitgebreide context. Achtergrond en duiding met gestructureerde informatie waarin de causale verbanden bloot gelegd worden. Ik hoor u al zeggen. Ja, maar dat is manipulatie. Het is niet meer manipulatie dan vragen stellen aan een niet geïnformeerd publiek, dit publiek verplichten tot een ongenuanceerde stellingname en dan de uitslag afficheren als de “publieke opinie” of “das gesunde Volksempfinden”.
De klimaatwetenschap, put zijn kennis uit verschillende disciplines en die hebben allemaal bijgedragen aan de stevigheid van de kennis daarover. Dat is ook de reden waarom de klimaat ontkenners al snel van strategie veranderd zijn, in plaats van de feiten te ontkennen, zijn ze begonnen met het zaaien van twijfel. Dat gebeurt ook in het interview met Zuhal Demir, maar dan heel subtiel. Ze zegt aan dezelfde kant te staan van Anuna De Wever. Een quote die ook gretig werd overgenomen door de andere media, het megafoon effect:
“Ik heb dit voorjaar mijn steun uitgesproken voor de klimaatjongeren. Hun boodschap is goed, maar de manier waarop was te negatief. Al die doembeelden en de criminalisering van de mensen, die niet onmiddellijk hun leven overhoop gooien, stoot mensen af…”
Voila, Demir weet hoe “de mensen” denken en zij zal nu eens de woordvoerder worden van “de mensen”. Ik betwijfel niet dat er weerstand is tegen de maatregelen die noodzakelijk zijn om de opwarming onder de 1,5 graden Celsius te houden, het fameuze “not in my backyard”, maar met dergelijke redeneringen los je de problemen niet op. Stel maatregelen voor, verdedig ze en voer ze uit na goedkeuring in het verkozen parlement. Pas dan ben je een waardige vertegenwoordiger van “de mensen”, niet door rond de pot te blijven draaien en ze naar de mond te praten. Maar zelfs quick wins zoals de betonstop, rekeningrijden of statiegeld voor drankverpakkingen durft deze eminentie niet aan.
We zullen het maar niet hebben over de besparingen die deze Vlaamse regering intussen allemaal heeft ingevoerd. Vinden “de poetshulpen” het fijn dat ze voor een armoedeloon moeten blijven werken? Vinden “de poject-medewerkers” in de cultuursector het leuk dat ze 60% gekort worden in hun middelen? En die vijftien ontslagen die er aankomen bij SAM, wat denken “de mensen” daarvan? Ik kan nog zo een tijdje doorgaan, maar ik denk dat het duidelijk is. Bewijsbare negativiteit voor een pak mensen, van de Vlaamse Regering waar mevrouw Demir deel van uitmaakt.
De polarisatie techniek van politici wordt treffend weergegeven door journalist Tom Heremans in de krant De Standaard onder de titel Scoop.
Wordt vervolgt.
Voetnoten
1C. Wright Mills, 1963, De Sociologische Visie, Aula-Boeken, Utrecht, p. 15. Nederlandse vertaling van C. Wright. The Sociological Imagination, 1959, Oxford: Oxford University Press.
2C. Wright Mills, 1963, p. 9.
3Karl Manheim noemde het ‘zelf-rationalisatie’. Geciteerd in C. Wright Mills, 1963, p. 183.
4C. Wright Mills, 1963, p. 159.
5Idem, p. 158.
6Humo is intussen in handen van DPG media, de stal van Het Laatste Nieuws. Het intertview met Demir staat dan ook vol projecties en drogredens. Zie https://nl.wikipedia.org/wiki/Drogreden.
nie pleuen 